CAEPUP (College Admission Evaluation of Polytechnic University of the Philippines)

 ATTENTION APPLICANTS!

CAEPUP (College Admission Evaluation of Polytechnic University of the Philippines) for PUP Sta. Mesa Campus will start accepting applications on December 26, 2022. 

Deadline of submission is on February 15, 2023. 

For more details, kindly check this link and take note of the guidelines on CAEPUP application: https://www.pup.edu.ph/iapply/caepup

See you soon, mga future Iskolar ng Bayan! 

#pup

#iskolarngbayan

#pupcet

Ang Hulí Kong Alaala (11 Marso 1916)

 José Corazon de Jesús Mga Pilìng Tula

Ang Hulí Kong Alaala (11 Marso 1916) 

ni Virgilio S. Almario

Paraluman: Ang tulang ito’y pinakabatì ko na sa inyong

pakikipag-isang pusò sa táong lalong mapalad marahil

kaysa akin. . . 

Nagsasayá sa bahay mo. May awitan. May sayawang

ang kasaliw ay orkestang nabibigay kagalakan;

may makatang tumutula’t bumabatì nang magálang

sa bago mong tatamuhing maligayang pamumuhay . . .

Ikaw Talà ay masayá sa gayong mong kalagayan,

ang damit mo’y kulay putî, may korona kang asahar,

ang lambong mo’y kakulay din ng damit mong pinagyaman,

ano pa nga’t putîng-putî ang suot mo paraluman.

Sa tapat ng tahanan mo’y nakahinto ang karwaheng

maghahatid sa simbahan sa iyo’t sa iyong kási;

sa simbahan, ang dambana’y kay ningning ng palamuti’t

ang maugong na batingaw ay para pang nagpupuri;

para manding sa palad ko’y siyáng tanging nagsasabing

ikaw aking paraluma’y di na sa aking sarili;

ikaw ngayon ay ibá na’t may ibá nang kinakási,

at akong naging giliw mo’y iiwan nang naduhagi.

At hindi nga nalauna’y nanaog na kasáma mo

ang laláking nagkapalad na lubusang maging iyo!

Siyá’t ikaw sa sasakya’y payapà nang patutungo

sa dambanang nag-aantay upang pag-isahin kayó.

Mga abay, panauhi’t marami pang mga táo

ang ibig na makasaksi sa gagawing kasal ninyo;

ako lámang yaong tanging walâng layàng makisálo

sa lahat ng nangyayáring luwalhating inyong-inyo.

At dumatíng sa simbahan, ang sasakyan nagtutulin,

kasintulin ng paglayô ng nagmaliw mong paggiliw.

Siyá’t ikaw ay nanaog at nások na mataimtim

sa luhurang naroroo’y lumuhod na magkapíling . . .

At ang Parì’y pinag-isa kayóng dalawa sa turing,

kayó naman bawat isa’y sumumpang di magmamaliw.

Ay! Naganap ang kasalan, sa bahay mo’y nagbalik din,

ang lahat ng nagsiabay at sumaksing panauhin.

Samantálang nagsasayá sa bahay mong aliwalas

ay may isang diwa namang nilalason ng pahirap,

isang pusò naman yaong nilulunod ng bagabag

at natiráng nag-iisa sa malungkot na pagtawag . . .

At ang diwang nahahapis at ang pusòng nawakawak

ay sa akin lámang giliw lubusan mong mamamalas.

Ang matá ko pahirin ma’y may luha ring nalalaglag

at warìng sa katwaan mo, ang pusò ko’y ayaw mayag.

Ngunit ako ay hulí na! Ginang ka nang tatawagin

na hindi na mangyayáring sa asawa ay magmaliw . . .

Hindi na nga maaari ang ikaw pa’y kausapin

pagkat bakâ pa magálit ang bago mong ginigiliw.

Ang titig mo, ang lambing mo’t ang pusò mo’y di na akin,

may bago nang nag-aaring lalong mapalad marahil . . .

Samantálang ako ngayon . . . ni dangal ma’y walâ na rin,

palibhasa’y inibig mong ako’y iyong ulilahin.

Hindi kitá sinisisi sa lubos mong pagtalikod

sa pusò kong umaasang ako’y di mo malilímot;

hindi ako naghahangad ng masamâng pagkatápos

ng bago mong kapalaran sa píling ng bagong irog . . .

Kung bagama’y lalo ko pang ninanasà ang malubos

ang tuwâ mo, ang sayá mo’t ang galak ng iyong loob

at nang sa ganito man lang ay akin ding maihandog

sa ilalim ng yapak mo ang batì kong sakdal lungkot.

Magsayá ka paraluman! Tumáwa ka . . . magalak ka!

Ako man ay nagagalak pagkat ikaw’y nagsasayá.

Ngunit akin lámang bilin kayó sánang mag-asawa’y

magsidalo sa libing kong inyo na rin makikíta;

ako nga ay papayapà nang kayó ay lumigaya,

bakâ dahil pa sa akin tuwâ ninyo ay magbawa.

Walâng tigil ang batingaw pagkat kayó’y nakasal na

dapwat ang susunod diya’y ang malungkot kong plegarya.

ctto

#josecorazondejesusmgapilìngtula

#virgiliosalmario

#panitikan

#buwanngpanitikan

#buwanngwika

# sananselmopublicationsinc

Komisyon sa Wikang Filipino Online Dictionary

 

Kasaysáyan

Ang KWF Diksiyonáryo ng Wíkang Filipíno ay hango sa database ng Diksiyonaryo ng Wikang Filipíno na unang nalathala noong 1989. Ito ang kauna-unahang monolingguwal na diksiyonaryo ng wikang Filipino na binubuo ng 31,245 salitang pasok na inihanda ng Linangan ng mga Wika sa Pilipinas (dating Surian ng Wikang Pambansa). Ang ikalawang edisyon na may 34,798 salitang pasok ay ang lathala sa ika-100 taon ng pagdiriwang ng kalayaan ng Pilipinas o Sentinyal na Edisyon, gaya ng popular na tawag dito. Noong 2011, inilathala ang ikatlong edisyon na may kabuoang 33,834 salita. Gayumpaman, upang maisapanahon at maisaalang-alang ang mga puna at mungkahi ng maraming nagmamalasakit sa wikang Filipíno, muli itong nirepaso, isinaayos, at pinalawak ang mga impormasyon tungkol sa mga salitang lahok, kabilang na ang anyo ng salita na umaayon sa mga tuntunin at pagbabago sa Ortograpiyang Pambansa, mga impormasyong panggramatika, varyant, pinagmulan ng salita, larang, kahulugan ng salita, at iba pa.

Ang Diksiyonaryo ng Wikang Filipíno ay patuloy pang pinalalawak sa pamamagitan ng pagdaragdag ng lahok mula sa iba't ibang wika ng Pilipinas batay sa mga katangiang tulad ng walang katumbas sa Tagalog, isang salitang maaaring itumbas sa tambalang salita sa Tagalog, at mga salitang ginagamit nang higit sa tatlong wika na iba sa Tagalog. Ipinapasok din sa database ang mga salitang dayuhan na naasimila na sa wikang Filipíno.

Sa huli, nananawagan ang Komisyón sa Wíkang Filipíno sa lahat na magpadala ng mga puna at mungkahi upang higit na matugunan ang pangangailangan at maging kapaki-pakinabang ang diksiyonaryong ito para iba't ibang larangan ng pamumuhay sa lipunang Pilipino, kasabay ng di mapipigilang pagsulong ng wikang Filipíno.

https://kwfdiksiyonaryo.ph/

#onlinedictionary

#komisyonsawikangfilipino

#filipinodictionary

#diksiyonaryo

#diksiyonaryoonlie

#tagalogwords

#filipinowords

Komisyon sa Wikang Filipino Online Library

 

MGA TUNTUNIN AT GABAY SA PAGGAMIT NG LIBRARY RESOURCES

---

1. Para sa seguridad ng empleado, mananaliksik, estudyante, at iba pa, ang paggamit ng physical resources ng aklatan ay limitado at para sa librarian lámang ayon na rin sa IATF OmnibusGuidelines https://www.officialgazette.gov.ph/downloads/2020/10oct/20201015-IATF-Omnibus-Guidelines-RRD.pdf.
2. Ang Online Access Public Catalog (OPAC) ay magagamit nang 24/7.
3. Para ma-access ang e-book, sagutan ang form na ito.
4. Matatanggap ang username at password sa email address na idineklara sa form sampung minuto pagkaraan matanggap ang nasagutang form, Lunes hanggang Biyernes, 8:00 nu hanggang 5:00 nh.
5. Isang araw lámang ang itatagal ng access sa e-book. Kung kailangan pa rin itong ma-access muli, magpadala ng panibagong form.
6. Para sa iba pang katanungan, mag-email lámang sa library@kwf.gov.ph

https://library.kwf.gov.ph/

𝐑𝐄𝐇𝐈𝐒𝐓𝐑𝐀𝐒𝐘𝐎𝐍 𝐒𝐀 𝐏𝐀𝐌𝐁𝐀𝐍𝐒𝐀𝐍𝐆 𝐊𝐎𝐍𝐆𝐑𝐄𝐒𝐎 𝐒𝐀 𝐍𝐀𝐍𝐆𝐀𝐍𝐆𝐀𝐍𝐈𝐁 𝐍𝐀 𝐖𝐈𝐊𝐀 𝟐𝟎𝟐𝟐 (Walang babayarang registration fee para dito)

 Libre!

𝐑𝐄𝐇𝐈𝐒𝐓𝐑𝐀𝐒𝐘𝐎𝐍 𝐒𝐀 𝐏𝐀𝐌𝐁𝐀𝐍𝐒𝐀𝐍𝐆 𝐊𝐎𝐍𝐆𝐑𝐄𝐒𝐎 𝐒𝐀 𝐍𝐀𝐍𝐆𝐀𝐍𝐆𝐀𝐍𝐈𝐁 𝐍𝐀 𝐖𝐈𝐊𝐀 𝟐𝟎𝟐𝟐

 Ang Pambansang Kongreso sa Nanganganib na Wika ay ang ikalawang malawakang pagtitipon ng mga mananaliksik, iskolar ng wika, guro, miyembro ng komunidad, at tagapagtaguyod sa pagpapasigla ng mga nanganganib na wika na pinangunahan ng Komisyon sa Wikang Filipino (KWF). Unang isinagawa ang Pandaigdigang Kumperensiya sa Nanganganib na Wika noong Oktubre 2018 sa Pambansang Museo ng Pilipinas. Naging tagapanayam sa kumperensiyang ito ang mga kilalang iskolar at nangungunang tagapagtaguyod ng mga programa hinggil sa pagpapasigla ng mga nanganganib na wika mula sa iba’t ibang panig ng mundo.

 Layunin ng Kongreso na mailahad at matalakay ang mga pinakamahusay na paraan sa pananaliksik, pagbuo ng programa para sa pagpapasigla ng wika, at iba pang isyu na nakaaapekto sa wika, at mahikayat ang mga katutubo at komunidad na idokumento ang kanilang wika at lumikha ng mga saliksik. 

Walang babayarang registration fee para dito. Bukás ito ng mga guro, mananaliksik-wika, guro ng Indigenous Education (IPEd) at Mother Tongue-Based Multilinggual Education (MTB-MLE), manunulat ng ortograpiya, Indigenous Peoples Mandatory Representative (IPMR), culture bearers, kinatawan ng mga organisasyong pangwika, kinatawan ng mga ahensiya at lokal na yunit ng pamahalaan.

 Ang pamamaraang gagamitin ay hybrid, kayâ may dalawang paraan ng pagdalo—face-to-face at via Zoom. Ang mga interesadong kalahok ay maaaring magparehistro nang sabay sa sumusunod na link:

• Face-to-face: https://bit.ly/PKNWF2F

• Zoom: https://bit.ly/PKNWZOOM

 𝐏𝐀𝐀𝐋𝐀𝐋𝐀 𝐒𝐀 𝐏𝐀𝐆𝐏𝐀𝐏𝐀𝐓𝐀𝐋Â:

 Para sa mga dadalo nang face-to-face:

 Hindi sasagutin ng KWF ang inyong transportasyon, akomodasyon, at pagkain sa labas ng Kongreso. Limitado lamang ang iimbitahang kalahok at mahigpit na ipinagbabawal ang walk-in participants kayâ hinihiling na hintayin ang aming email ng kompirmasyon. Ang pagpapareserba ng slot ay hanggang 𝟏𝟎 𝐎𝐤𝐭𝐮𝐛𝐫𝐞 𝟐𝟎𝟐𝟐 lamang.

 Para sa Zoom:

 Limitado lamang sa apat na raan (400) ang tatanggaping kalahok at ‘first come, first serve’ ang magiging panuntunan. Ang pagpapareserba ng slot ay hanggang 𝟏𝟒 𝐎𝐤𝐭𝐮𝐛𝐫𝐞 𝟐𝟎𝟐𝟐 lamang.

 Ang programa ay maaaring maakses sa: https://docs.google.com/.../18OoLyyAmVq39l5bOQIMe.../edit...

 Para sa inyong mga tanong o paglilinaw, makipag-ugnayan sa telepono blg. (02) 8547-3188, selfon na (Smart) 0939-1367-287 o (Globe) 0976-2708-124, mag-chat sa @PambansangKongreso2022, o mag-email sa pambansangkongreso2022@gmail.com.

#libre

#seminar

Libreng Webinar mula sa Komisyon sa Wikang Filipino (with e-certificate)

Malugod kayong inaanyayahan ng Komisyon sa wikang Filipino (KWF) sa limang (5) na Serye ng Webinar kaugnay ng pagdiriwang ng Buwan ng Wika (BnW) 2022 na may temang “FILIPINO AT MGA KATUTUBONG WIKA: KASANGKAPAN SA PAGTUKLAS AT PAGLIKHA.”

Magsisilbing tagapanayam si Dr. FELIPE DE LEON, JR, Kompositor at Iskolar Punò, National Committee on Music ng Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining. Tatalakayin niya ang paksang “Multidisiplinaryo at Interdisiplinaryong Lapit sa Pagbubuo at Pagpapatibay ng Nasyonalismong Kultural” sa 22 Agosto 2022, 10:00 nu-12:00 nt sa pamamagitan ng Zoom.

Maaari nang magpatala sa sumusunod na link:

https://bit.ly/3At1nzz

Mapanonood rin sa FB page ng Komisyon sa Wikang Filipino.

#freeseminar

#buwanngwika2022

#librengseminar

#freecertificate

#librengsertipino

Mga alamat ang tampok sa ikatlong KWF Onlayn Talakayan sa mga Babasahín sa Kulturang Pilipino

Mga alamat ang tampok sa ikatlong KWF Onlayn Talakayan sa mga Babasahín sa Kulturang Pilipino

Ito ay serye ng mga sesyon sa pagbása at diskusyon para sa publiko na naglalayong pasiglahin ang kultura ng pagbabasá at pagbabahagi ng kaalaman hinggil sa panitikang-bayan. Para sa ikatlong sesyon, ipababása at tatalakayin ang mga alamat.

Libre at bukás ito sa publiko. Magpatalâ na sa https://forms.gle/WeENpX1pZnTdbZMC6.

Magpatalâ na sa https://forms.gle/WeENpX1pZnTdbZMC6.

#libre

#freeseminar

#buwanngwika2022

Vacant positions (Junior Editor at Tagapag-ugnay)

Vacant positions (Junior Editor at Tagapag-ugnay)

#vacantpositions

#junioreditor#

#kwf

#vacant

 

Buwan ng Wika 2022 (“FILIPINO AT MGA KATUTUBONG WIKA: KASANGKAPAN SA PAGTUKLAS AT PAGLIKHA”)

Ano ang tema ng Buwan ng Wika 2022?

The month of August is Buwan ng Wika – Proclamation 1041, January 15, 1997 by Fidel V. Ramos

BUWAN NG WIKA 2022

Filipino at mga Katutubong Wika: Kasangkapan sa Pagtuklas at Paglikhâ

(Paliwanag ukol sa Tema)

Ang tema ng Buwan ng Wika 2022 ay indikasyon ng patuloy na pagbabantayog ng Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) sa mandato nitóng nasasaad sa RA 7104, Section 14 (h) na nag-aatas sa KWF na “magsagawa sa mga antas na pambansa, rehiyonal, at lokal ng mga pagdinig pampubliko, kumperensiya, seminar, at iba pang mga pangkatang talakayan upang umalam at tumulong sa paglutas ng mga suliranin at mga isyung may kaugnayan sa pagpapaunlad, pagpapalaganap, at preserbasyon ng Filipino at iba pang mga wika ng Pilipinas.”

Patunay rin ang tema ng BnW 2022 ng matalik na komitment at pakikiisa ng KWF sa 2022—2032 International Decade on Indigenous Languages ng UNESCO na ang pangunahing lunggati ay itaguyod ang karapatan ng Mámamayáng Katutubo sa malayang pagpapahayag, pagkakaroon ng akses sa edukasyon, at partisipasyon sa mga gawaing pampamayanán gámit ang katutubong wika bílang pangunahing kahingian sa pagpapanatiling buháy ng mga wikang pamana na ang karamihan ay nanganganib nang maglaho.

Pakikiisa rin ito ng KWF sa nagkakaisang panawagan sa likod ng sumusunod na pandaigdigang selebrasyon sa taguyod ng UNESCO: 2022 International Year of Basic Sciences for Sustainable Development; 2022 International Year of Artisanal Fisheries and Agriculture (IYAFA 2022); at 2022 International Year of Sustainable Mountain Development.

Hinggil sa 2022 International Year of Basic Sciences for Sustainable Development

Ang tema ng BnW 2022 ay pagkilala sa hindi matatawarang halaga ng basic science research na malimit tukuying pundamental o batayang saliksik na nagsisilbing pundasyon ng kaalamang inilalapat sa applied science. Hindi mapabubulaanan na lahat ng mga dakilang tuklas na bumago sa kasaysayan at paraan ng pamumuhay ng sangkatauhan ay nagmula sa payak na siyensiya (basic sciences). Ayon nga sa kasabihan todays science will be tomorrows technology. Katulad ng wika, ang teknolohiya ay hindi nabubuhay sa vacuum dahil bawat mumunting tuklas ay daan lámang sa pag-usbong ng higit pang dakilang imbensiyon na sa kalauna’y bumabago sa kaligiran ng pamumuhay ng mga tao saan mang sulok ng mundo. Samakatwid, ang pagsasantabi o hindi pagsasaalang-alang sa payak na siyensiya ang maituturing na dahilan kung bakit maraming komunidad o bansa sa mundo ang nananatiling lugmok sa kahirapan. Hindi kailan man uusad ang teknolohiya nang walang pagbibigay-priyoridad sa payak na siyensiya na siyang panulukan o gulugod ng institusyonalisasyon ng pananaliksik at pag-unlad (research and development) na mahalaga sa pag-uswag ng anumang industriya.

Ang IYBSSD ay isang paraan ng pagpaparangal sa ating mga siyentista, imbentor, at mga eksperto sa iba’t ibang larang ng siyensiya lalo’t ayon sa UNESCO: It has been said that, without basic science, there would be no science to apply. Anupa’t ang pagbibigay halaga sa basic sciences ay maihahalintulad sa paghahasik ng binhi tungo sa pagpapatuloy ng magandang búkas ng bawat lipunan. Kayâ sa tuwing gagamit táyo ng computer, smart phones, QR codes, at iba pang dakilang imbensiyon, alalahanin din natin ang ating mga siyentista na gumugol ng mahabang panahon sa mga laboratoryo, aklatan, at iba’t ibang lunan na nagbigay-daan sa napakaraming tuklas na nagdudulot ng maraming pakinabang sa ating pang-araw-araw na pamumuhay.

Ang pagtatagpo ng siyensiya at karunungang-bayan

Maiiwasan ang tunggaliang o banggaan sa pagitan ng katutubong kaalaman sa agrikultura at medisina kung mabibigyan ng pagkakataon na masuri sa pamamagitan ng maagham na pamamaraan ang mga katutubong paniniwala ukol sa mga halamang gamot na inaasahang makapagdudulot ng malaking benipesyo sa bawat komunidad o bansa.

Sa bulubunduking mga lugar sa Pilipinas, maaaring maging kapaki-pakinabang ang katutubong kaalaman ukol sa irigasyon at pamamahala sa patubig, inhenyeriya, at paraan ng pagtatanim at pag-aani mula sa mga kababayan nating Ifugao. Hindi kailangang malagay sa panganib o maisakripisyo ang mga katutubong kaalaman o karungang-bayan nang dahil sa pagbulusok ng mga tuklas sa larang ng siyensiya at teknolohiya dahil maaari itong mapag-ugnay ng mga payak na siyensiya.

Anupa’t mahalagang maigalang ang payak na siyensiya partikular na sa akademya sapagkat ang unti-unting pagkawala ng natural sciences ang siyá ring pumapatay sa oportunidad na magtagpo, matuto, at magpalitan ng kaalaman ang mga siyentista at miyembro ng komunidad ukol sa higit na epektibong pangangalaga sa ating kapaligiran. Ayon pa kay Paul K. Dayton (2003), we must reinstate natural science courses in all our academic institutions to ensure that students experience nature first-hand and are instructed in the fundamentals of the natural sciences. Sa ganitong sitwasyon, napakahalaga ng mga katutubong wika sa pagtatawid ng kaalaman sa pagitan ng mga eksperto sa siyensiya at miyembro ng bawat komunidad.

Ito rin mismo ang panawagan ng 2022—2032 International Decade on Indigenous languages ng UNESCO na ang pangunahing lunggati ay itaguyod ang karapatan ng Mámamayáng Katutubo sa malayang pagpapahayag, pagkakaroon ng akses sa edukasyon, at partisipasyon sa mga gawaing pampamayanán gámit ang katutubong wika bílang pangunahing kahingian sa pagpapanatiling buháy ng mga wikang pamana na ang karamihan ay nanganganib nang maglaho.

Anupa’t napakahalaga ng paggamit ng mga katutubong wika sa sistemang pangkatarungan, media, at mga programa ukol sa paggawa at kalusugan. Isinasaalang-alang din ang potensiyal ng teknolohiyang dihital sa pagtataguyod at preserbasyon ng mga nabanggit na wika. Hinggil sa kung bakit mahalaga ang pagbibigay priyoridad sa mga Katutubong Mámamayán at sa kanilang komunidad?

1) Ang mga Katutubong Pámayanán ang bumubuo sa 22% ng kalupaan at 80% ng biological diversity ang nása pangangalaga ng mga itó.

2) Sa pagkawala ng mga Katutubong Pámayanán, "naglalaho din ang biodiversity, at ng sapat na mapagkukunan ng pagkain.” (Kichwa Cotopaxi at Otavalo indigenous activist Ninari Chimba Santillan)

3) Mahalaga ang pangangalaga sa mga Katutubong Pámayanán upang maagapan ang patuloy na pagkawala ng 40% ng mahigit 7,000 wika sa mundo, batay sa pagtatáya ng United Nations Permanent Forum on Indigenous Issues.—The UNESCO Representative in Mexico, Frédéric Vacheron

Hinggil sa 2022 International Year of Sustainable Mountain Development

Ang mga kabundukan ang nagsisilbing tahanan ng halos kalahati ng biodiversity sa mundo. Napakahalaga ng pangangalaga sa ating mga kabundukan laban sa banta ng climate change at mga mapaminsalang kilos o gawi ng mga tao. Bukod sa nagsisilbi itong tahanan ng mga flora at fauna na napakahalaga sa pag-iral ng sangkatauhan, sa ating mga kabundukan din nagmumula ang halos kalahati sa suplay ng tubig na pinakikinabangan ng mga pamayanan sa iba’t ibang bahagi ng daigdig [Kohler, Humi, Giger, at Ott (2010)].

Sa mga katutubong wika nakaimbak ang malawak na kaalaman ng bawat komunidad ukol sa kanilang paligid na magtagumpay nilang natipon at naisalin sa pagitan ng mga henerasyon (Rÿser 2011). Ang pamilyaridad ng mga katutubo sa kagubatan ay nagtataglay ng mga karunungan, paniniwala, at gawi na siyang nagbigkis at nagpapatibay sa ugnayan sa loob ng isang pamayanan. Anupa’t ang preserbasyon ng ating mga kagubatan at kabundukan ay pagsisinop din ng kanilang halagahang kultural.

Ang kabundukan ay malaon nang nagsisilbing tahanan ng maraming katutubong pamayanang kultural at mahalagang maisangkot silá sa lahat ng diskusyon o diyalogo partikular na sa mga usaping may tuwirang epekto sa kanilang pag-iral. Kailangang kilalanin ang kanilang kultura at tradisyon lalo na ang kanilang mga wika upang mabigyan silá ng sapat at makatwirang representasyon. Mabisang napangangalagaan ng mga katutubong mámamayán ang kani-kanilang kagubatan sa pamamagitan ng kanilang mga katutubong kaalaman na mula pa sa kanilang mga ninuno. Ayon pa kina Camacho, Gevaña et al (2015): Notwithstanding the transformations of many indigenous knowledge systems in the Philippines, there remain intact traditional forestry practices that help promote sustainable forest management. Magandang simula ang pagbibigay-representasyon sa mga katutubo lalo’t 14–17 milyon ng populasyon ng Pilipinas ay nabibilang sa mga katutubong pamayanang kultural na kabilang sa 110 etnolingguwistikong pangkat na ang karamihan ay nása Hilagang Luzon (33%), Mindanao (61%), at ang iba pa ay matatagpuan sa ilang bahagi ng Visayas (UNDP, 2010).

Napakayaman ng kaalamang pangkalikasan ng mga katutubo. Magandang tingnan ito sa pamamagitan ng kanilang wika—kung paano ito makalilinang ng kulturang pangkalikasan, lalo na sa panahon ngayon na may krisis sa kalikasan na kailangang agapan.

Hinggil sa 2022 International Year of Artisanal Fisheries and Agriculture

Ang IYAFA 2022 ay isang panawagan túngo sa responsableng pagkonsumo sa mga biyayang mula sa ating mga yamang-tubig at yamang-lupa. Kinikilala rito ang mahalagang gampanin ng karaniwang mangingisda maging sa mga nagmamantine at manggagawa sa mga industriya ng pangisdaan túngo sa pagkakaroon ng seguridad sa pagkain at pagpapababa ng antas ng kahirapan. Isa rin itong panawagan sa malalaking industriya na maging responsable kasabay ang pagdidiin sa halaga ng patuluyang pag-unlad sa pamamagitan ng makatwirang paggamit o pagkonsumo ng ating mga likás na yaman.

Layunin ng IYAFA 2022 na maitaas ang kamalayan ng mga itinuturing na small-scale fisheries at aquaculture para sa pagpapalakas ng inter-aksiyon sa pagitan ng mga komunidad at stakeholders túngo sa pagpapatatag ng suplay ng pagkain sa mundo. Sa ganitong paraan, unti-unting mababawasan ang kahirapan.

Ano ang Artisanal Fishery?

Ito ay nangangahulugang “likha o gawa ng kamay” at ginagamit upang ilarawan ang mga produktong likha ng mga eksperto o skilled workers. Nauukol ito sa maliliit na komunidad o pamilyang ang ikinabubuhay ay panghuhúli at pagbebenta ng isda. Saklaw rin nitó ang tradisyonal na pag-aalaga o aquaculture. Tumutukoy rin ito sa paggamit ng maliliit na kapital, sasakyang gámit sa panghuhúli na hindi gaaanong lumalayo sa mga baybayin; at ang dahilan ng pagpalaot ay para lámang sa lokal na pangangailangan o pagkonsumo.

Ang pagpapalaganap ng mga kabatiran ukol sa artisanal fishery ay isang paraan upang labánan ang malabis na pangingisda o overfishing na hindi lámang nag-iiwan ng pinsala sa ating mga karagatan kundi nagkakait din ng oportunidad sa maliliit na mangingisda na magkaroon ng akses sa ating yamang-tubig at mamuhay ng marangal. Tinatayang sangkatlo o one third (31.4%) ng stocks ng isda sa mundo ay maituturing na overfished ayon sa ulat ng United Nations na pinamagatang “The State of World Fisheries and Aquaculture” noong 2016.

Ang malabis na pangingisda o overfishing ay resulta ng ilegal at hindi naiuulat o napapatnubayang paraan ng pangingisda. Hindi lámang ito nagsisilbing banta sa stocks kundi maging sa tahanan o ecosystem ng iba’t ibang uri ng isda. Ang pagpapatuloy ng ilegal at malabis na pangingisda ay tuwirang banta sa seguridad ng pagkain partikular na sa mahihirap na bansa. Kayâ naman kasáma sa panawagan ng United Nations ang sumusunod:

• Support sustainable fisheries and restore depleted stocks

• Promote the consumption of fish sourced from sustainably managed fisheries

• Collect, exchange, and publish scientific and technical data and best practices about fishing, fish farming, and aquaculture

• Implement the Sustainable Development Goals, including Goal 14 to conserve and sustainably use the oceans, seas, and marine resources for sustainable development

Mabibigyang katuparan lámang ang mga nabanggit na panawagan kung may inklusibong pagkilos na nagsasangkot sa maliliit na pamayanang na tuwirang apektado ng suliranin. Muli, napakahalaga ng pagkilala sa mga wika ng bawat pamayanan bílang wika ng representasyon hindi lámang sa paglalahad ng kanilang mga hinaing at suliranin kundi bílang bahagi solusyon. Taglay ng maliliit na mangingisda ang malawak na karunungan ukol sa karagatan na nakapaloob sa kani-kanilang wika, kayâ marapat lámang na maging bahagi silá bawat diskusyon at pagbibigay-solusyon.

Pakikiisa ng KWF sa Programang Pangwika ng UNESCO

Matagal nang nakasuporta ang KWF sa mga programang pangwika ng UNESCO at sa katunayan ay nakapagdaos na itó ng Pandaigdigang Kumperensiya sa mga Nanganganib na Wika (2018), Seminar-Workshop sa Digital Archiving ng mga Wika (2018), Pambansang Kongreso sa Katutubong Wika (2019), Lagsik-wika at paglalathala ng Manwal sa Bahay-Wika (2021). Nakapagtatag na rin ng 25 Bantayog-Wika na naglalayong higit na mapahahalagahan ng bawat pámayanáng kultural ang kanilang wika, maging ang pagpapayaman at pagkilála sa mga itó bílang instrumento hindi lámang ng rehiyonal na pagkakakilanlan kundi maging sa pagpapaunlad ng pambansang identidad sa wika. Nariyan din ang programang Bahay-Wika at Master-Apprentice Language Learning Program (2017).

Nagkaroon din ng konsultasyon sa ibá’t ibáng sektor gaya ng DOH, DSWD, DA, at BFAR na nagbigay-daan sa pagkakaroon ng KWF Adyenda sa Pangangalaga ng mga Katutubong Wika noóng 2019 na nakasalig sa prinsipyo ng (1) karapatan (rights) o ang pagtanaw na karapatan ninuman ang paggámit ng sariling wika at pagsasabúhay ng sariling kultura; (2) pagsasáma/pagiging kaisa (inclusion), ang pagkilála sa lahat ng grupo at pagsegurado na silá ay kaisa sa pagbuo ng desisyon lalo na sa usapin ng sarili nilang kaunlaran; (3) pagpapatibay (ratification), ang pagtukoy sa konsensus at pagrespeto sa desisyon ng buong pámayanán; (4) pagtutulungan (partnership), o ang pagtutulungan ng lahat ng ahensiya ng gobyerno at ng komunidad na kaugnay; at (5) pagbibigay-kapangyarihan o pagkilála (empowerment), bílang paraan sa pagtiyak na magtutuloy-tuloy ang mga gawaing itó.

Natukoy rin sa Adyenda ang pitóng (7) salik o aspektong mahalaga sa pagpapalakas, pagtataguyod, at pagpapaunlad ng wika at kultura ng mga Pilipino, túngo sa pagkamit ng maginhawang búhay para sa lahat ng katutubong pámayanán sa bansa. Ang mga salik na itó ay ang: Pamamahala (Governance), Kabuhayan (Economics), Edukasyon, Promosyon, Kakayahan (Skills), Kalusugan, at Komunidad.

Pagsasapanahon ng Mapa ng mga Wika ng Pilipinas

Ang Mapa (dáting Atlas) ng mga Wika ng Pilipinas ay isang aklat na naglalaman ng komprehensibong impormasyon tungkol sa mga wika ng Pilipinas, tulad ng sumusunod: mga wika ng Pilipinas at distribusyon ng mga wika sa buong bansa, mapa ng mga wika sa bawat rehiyon ng bansa, deskripsiyon ng wika, iba pang tawag sa wika, pangkat na gumagamit ng wika, sigla ng wika, klasipikasyon, mga kilaláng wikain, populasyon, lokasyon, at sistema ng pagsulat.

Halaga

o May implikasyon ito sa pagpaplano at pagpopondo ng mga proyektong pangwika; at sa programang pang-edukasyong Mother Tongue-based Multilingual Education (MTB-MLE).

o Kung tukóy ang bílang ng mga wika, mas malinaw na makikita ang aktuwal na pangangailangan, at maiiwasang maipagamit sa pagtuturo sa mga batà ng isang komunidad ang wikang hindi nila lubos na maiintindihan.

Ngayon, inililipat ng KWF ang Mapa ng mga Wika ng Pilipinas sa online na midyum. Layunin nitong higit na mapadali at mapalawak ang pag-akses dito ng higit na maraming Pilipino—mga katutubong may-ari ng wika, eksperto, mananaliksik, estudyante, at sinumang nagnanais na higit pang matuto at makilala ang napakaraming wika ng Pilipinas. Maaaring bisitahin ang https://kwfwikaatkultura.ph/.

Dokumentasyon ng mga Wika at Kultura

Ang Dokumentasyon ng mga Wika at Kultura ay isang saliksik na gumagamit ng etnograpiko, historiko, at lingguwistikong dulog. Pangunahing sinasaliksik ang sitwasyong pangwika, estado ng panganganib o sigla ng wika, at pagtanaw ng pamayanan sa kalagayan ng wika. Sinisikap ding masinop ang mga karunungan hinggil sa siklo ng búhay, estruktura ng komunidad, sistema ng pamamahala, materyal at di-materyal na kultura, sistemang pangkabuhayan, at iba pang dominyo na pahihintulutan ng komunidad.

Sa pamamagitan ng interbiyu, focus group discussion, pagmamasid, at/o pakikilahok sa gawain ay kinakalap ang mga datos/korpus at inirerekord sa anyo ng audio/video recording at pagkuha ng larawan. Ginagamit ito sa pagbuo ng dalawang awtput ng proyekto—ang metadata ng wika at manuskrito.

Ang manuskrito ay dumaraan sa proseso ng rebisyon at balidasyon sa komunidad. Pagkatapos ng dokumentasyon, pinagkakalooban ang komunidad, NCIP, at mga kasangkot ng kopya ng saliksik.

Halaga

o Maidodokumento ang wika at kultura ng mga katutubong pamayanang kultural, lalo na ang mga nanganganib nang maglaho

o Mababalida at matutukoy ang sitwasyong pangwika at pangkultura ng mga etnolingguwistikong pangkat sa buong bansa.

o Matutugunan ang kakulangan ng mga babasahín hinggil sa mga etnolingguwistikong pangkat.

Magkakaroon ng korpus ang mga wika na magiging batayan ng mga saliksik.

Programa sa Pagpapasigla ng Wika: Bahay-Wika at Master-Apprentice Language Learning Program (MALLP)

Imersiyon ng mga batà na 1–4 taóng gulang sa wika sa pamamagitan ng inter-aksiyon ng mga batà sa mga tagapagsalita ng katutubong wika, kadalasan ay mga elder.

Adapsiyon ito ng language nest program na may konsepto ng imersiyon sa wika at sa isang kapaligiran na kasáma ang pamilya at natural o likás na natutuhan ng isang batà ang wika. Kayâ pinangalanan itong Bahay-Wika sa Filipino (sa Magbukun ay tinatawag nila itong Amak-Uhap).

Ang diwa ng programang ito ay ang mabigyan ng intensive exposure sa iisang wika lámang ang kabataan na hindi lámang sa pamamagitan ng pagtuturò ng wika, kundi sa pamamagitan ng pagbuo ng isang kapaligiran na likás na matutuhan (acquisition) ng batà ang wika. Itinuturing itong isa sa pinakamabisang modelo at paraan sa pagbuhay at pagpapalakas ng wika (Kirkness, 1998; McClutchie Mita 2007; FPCC 2014, p.7).

Ang MALLP ay isang programang pangwika na nakatuon sa isáhang pagtuturò ng wika (one-on-one) ng isang mahusay na tagapagsalita ng wika (master) sa isang mag-aaral ng wika na nása hustong gulang na (adult apprentice). Aplikable ang programang ito sa mga komunidad na may kakaunting tagapagsalita na lámang.

Hindi ito nangangailangan ng isang pormal na materyales pedagohiko upang maisagawa ang pagtuturò bagkus isang ganap na imersiyon din sa iisang wika lámang ang isinasagawa dito. Inaasahan na magbubunga ang MALLP ng mga bagong tagapagsalita ng wika na siyá ring magiging bagong tagapagturo ng wika, maaaring sa Bahay-Wika o sa MALLP.

Pasiglahing muli ang mga wikang nása kalagayang nanganganib nang mawala sa pamamagitan ng paglulunsad ng programang pangwika na tutulong upang maituro at maipása ang katutubong wika sa bagong henerasyon at sa susunod pa, upang mapanatili pa ang pag-iral nitó.

Repositoryo ng Wika at Kultura

Ang Repositoryo ng mga Wika at Kultura ng Pilipinas ng Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) ay online na imbákan ng mga impormasyon, saliksik, dokumentasyon, at iba pang mga kaugnay na pag-aaral sa wika at kultura ng mga pangkating etniko sa bansa. Ang mga impormasyong matatagpuan dito ay búnga ng mga saliksik ng KWF sa pakikipagtulungan sa mga iskolar ng wika, akademiko, institusyon, ahensiya ng pámahalaán, at mga pinunò at kasapì ng mga katutubong pamayanang kultural. Layunin nitóng madaling maipaabot sa publiko ang mga datos at pag-aaral hinggil sa mga katutubong wika ng bansa.

Isa sa mga tampok na impormasyon na makikíta sa repositoryo ay ang online na bersiyon ng Atlas ng mga Wika ng Filipinas na inilimbag ng KWF noong 2016. Naglalaman ito ng mga datos tungkol sa tinatáyang 130 wika ng bansa at mapa ng mga wika. Makikíta rin dito ang mga awtput ng dokumentasyon sa wika at kultura ng ilang pangkating etniko sa bansa na sinimulan ng KWF noong 2015 at ipinagpatúloy noong 2018 sa pamamagitan ng Lingguwistikong Etnograpiya ng Pilipinas. Mababása rito ang mga manuskrito na naglalaman ng mga komprehensibong impormasyon tungkol sa wikang sinaliksik, mga video at audio ng panayam, at mga larawan. Ang ibang datos ay may restriksiyon at hindi maaaring maakses online bílang proteksiyon sa mga informant at komunidad. Maaari lámang itong maakses sa tanggapan ng KWF. Makikíta rin dito ang sipì ng mga nabuong ortograpiya ng KWF, katuwang ang komunidad at iba pang institusyon.

Isa itong patuluyang proyekto ng KWF kayâ ang ilang mga wika ay hindi pa naidodokumento, may mga impormasyong maaaring magkaroon ng rebisyon, at patuloy pa itong idedevelop.

Sa kabuoan, ang tema ng Buwan ng Wika ay pagsasadambana sa dignidad ng mga katutubong wika at sa kultura ng mga komunidad na nagmamay-ari nitó. Ito ang dahilan kung nása pantay na estado ang mga wika sa bansa sa dihital na poster ng Buwan ng Wika kasáma ang Filipino Sign Language (FSL). Naniniwala ang KWF na mabisang paraan ito sa pagbibigay ng katuparan sa bisyon ng National Economic and Development Authority (NEDA) 2017—2022 na Isang matatag, maginhawa, at panatag na búhay para sa lahat.

Mula sa KWF

#paliwanagbuwanngwika2022

para sa access ng digital poster ng Buwan ng Wikang Pambansa 2022

i-click ang link sa ibaba

https://bit.ly/3Pnlsg0

#freedigitalposter

#kwf poster

#kwfbuwanngwika2022

#buwanngwika2022

#buwanngwika

#kwfbuwanngwika

#temabuwanngwika

#temabuwanngwika

#languagemonth

#language

#paliwanagsatemangbuwanngwika

##filipinoatmgakatutubongwika:kasangkapansapagtuklasatpaglikha

KWF Onlayn Talakayan sa mga Babasahín sa Kulturang Pilipino

Magpatalâ na sa KWF Onlayn Talakayan sa mga Babasahín sa Kulturang Pilipino

Ito ay serye ng mga sesyon sa pagbása at diskusyon para sa publiko na naglalayong pasiglahin ang kultura ng pagbabasá at pagbabahagi ng kaalaman. Para sa 2022, nakatuon ang proyekto sa panitikang-bayan at unang ipababása ang ilang piling salawikain.  

Libre at bukás ito sa publiko. Magpatalâ na sa https://forms.gle/zpimosEw8hZVomm79.

Mga Publikasyon ng Komisyon sa Wikang Filipino

Ang paglalathala ng mga publikasyon ay isang paraan ng pagtatanghal sa kapasidad ng wikang Filipino bílang wika ng malikhain at intelektuwal na gawain. Isang paraan ito ng pag-iimbak ng karunungan sa iba’t ibang disiplina na Filipino ang wika sa pagsulat at saliksik.

Mga Dulâ para sa Teatrong Pambatà

Editor: Tagapangulong Dr. Arthur P. Casanova

PHP122.00

Para sa mga nais bumili, tumawag lamang sa (02) 899-606-70 o mag-email sa wencylynn@kwf.gov.ph.

Mga Panlaping Makadiwa ng Sinugbuanon’g Binisaya: Isang Sosyolingguwistikong Pagsusuri
Awtor: Dr. Lita Bacalla
PHP84.00

Para sa mga nais bumili, tumawag lamang sa (02) 899-606-70 o mag-email sa wencylynn@kwf.gov.ph.

Ang Tíra Bákal Bilang (Kon)Teksto ng Katawang Nagtatanghal
Awtor: Christian Ezekiel M. Fajardo
PHP115.00

Para sa mga nais bumili, tumawag lamang sa (02) 899-606-70 o mag-email sa wencylynn@kwf.gov.ph.

Alaala ng mga Pakpak:
Antolohiya ng Panitikang-bayan para sa mga Batà
Mga Editor: Dr. Eugene Y. Evasco at Mariel G. Balacuit
PHP90.00

Para sa mga nais bumili, tumawag lamang sa (02) 899-606-70 o mag-email sa wencylynn@kwf.gov.ph.

Pananalig sa Batà
Awtor: Dr. Wennielyn F. Fajilan
PHP250.00

Para sa mga nais bumili, tumawag lamang sa (02) 899-606-70 o mag-email sa wencylynn@kwf.gov.ph.

Babasahing Pangkasarian
Editor: Moreal Nagarit Camba
PHP72.00

Para sa mga nais bumili, tumawag lamang sa (02) 899-606-70 o mag-email sa wencylynn@kwf.gov.ph.

Antolohiya ng mga Kuwentong-bayan ng Surigaonon
Awtor: Aisah B. Camar
PHP100.00

Para sa mga nais bumili, tumawag lamang sa (02) 899-606-70 o mag-email sa wencylynn@kwf.gov.ph.

BIRTUWAL: Mga Bago at Piling Tula
Awtor: Gerome Nicolas Dela Peña
PHP65.00

Para sa mga nais bumili, tumawag lamang sa (02) 899-606-70 o mag-email sa wencylynn@kwf.gov.ph.

Tawid-diwa sa Pananagisag ni Bienvenido Lumbera: Ang Bayan, Ang Manunulat, at Ang Magasing Sagisag at Imahinatibong Yugto ng Batas Militar 1975–1979
Awtor: Dexter B. Cayanes
PHP84.00

Para sa mga nais bumili, tumawag lamang sa (02) 899-606-70 o mag-email sa wencylynn@kwf.gov.ph.

#panitikan

#Based Multilingual Education (MTB-MLE) 

#MTB-MLE)

#DepEd

#buwanngpanitikan

#buwanngpanitika2022